In mijn voorgaande blog dd. 5 januari jl. over het boek De Meester en Zijn Afgezant van Iain McGilchrist, werd vastgesteld dat in onze hedendaagse wereld de linkerhersenhelft (afgezant) de macht heeft gegrepen en de rechterhelft (meester) in gijzeling houdt.
Nogmaals over het globale onderscheid links en recht in je hersenpan:
Linker hersenhelft | Rechter hersenhelft |
Mechanistisch | Verbonden geheel, levend iets |
Gedetailleerde aandacht | Breed, flexibel |
Eigenbelang | Onbaatzuchtig |
Actief, analytisch, ingrijpend | Beschouwend, relationeel tot de wereld |
| |
Ik volg het verdere verhaal van Iain McGilchrist. De relatie tussen de hemisferen (hersenhelften) is niet gelijk, en hoewel beide bijdragen aan onze kennis van de wereld, hebben beide een eigen verhouding tot de wereld, bijna onverenigbaar. Hoe kunnen ze zich in onze hersenpan dan tot elkaar verhouden? Hoe vechten ze elkaar de tent niet uit? In de 20e eeuw kwamen filosofische thema’s naar voren die, lijkt het wel, het begrip van de rechterhersenhelft van de wereld bevestigen. Deze thema’s omvatten: empathie en intersubjectiviteit als de grond van bewustzijn; het belang van een open, geduldige aandacht voor de wereld, in tegenstelling tot een opzettelijke, grijpende aandacht; de impliciete of verborgen aard van de waarheid; de nadruk op proces in plaats van stilstand, waarbij de reis belangrijker is dan de aankomst; het primaat van de waarneming; het belang van het lichaam bij het vormen van de werkelijkheid; een nadruk op uniciteit; de objectiverende aard van het gezichtsvermogen; de onherleidbaarheid van alle waarde voor nut; en creativiteit als een onthullend proces in plaats van een opzettelijk constructief proces. Al deze thema’s besproken door filosofen als Heidegger, Merleau-Ponty en de latere Wittgenstein.
McG. gaat verder: Al vrij snel na Plato verschoof het kenmerk van de filosoof: niet het vermogen om de dingen te zien zoals ze zijn, en daarvan onder de indruk te zijn met de verwondering over het Zijn, maar juist het tegenovergestelde, om koel te blijven in het aangezicht van het bestaan, om de wereld te systematiseren en te verhelderen, zodat deze opnieuw wordt ge-re-presenteert als een object van kennis. De rol van zowel de filosoof, als van de wetenschapper, is geworden om te de-mystificeren. Ze geven ons de illusie een wereld uit te leggen waar we ons misschien beter over zouden kunnen verwonderen. Wittgenstein bekritiseert de uitleg/de analyse en geeft voorkeur aan verwondering. Duidelijkheid stond voor hem grotendeels in dienst van ontzag. Arne Naess, een Noorse filosoof, verwoordde het als volgt: 'Filosofie begint en eindigt met verwondering - diepe verwondering’.
Weer terug naar de vraag hoe de linker en rechter hersenhelft ‘in vrede’ kunnen samenwerken. Dit zou de ‘route’ moeten zijn volgens McG.:
De verhouding tot de werkelijkheid van je hersenen begint in verwondering, intuïtie, ambiguïteit, verbijstering en onzekerheid; vervolgens wordt dit alles ‘uitgepakt’, vanuit alle hoeken geïnspecteerd en in een lineariteit gevouwen door de linkerhersenhelft. Maar het eindpunt vervolgens is om te zien dat zaken als taal en lineariteit zelf moeten worden overstegen en opnieuw achtergelaten. De route is dus: van rechterhersenhelft, naar linkerhersenhelft, weer naar de rechterhersenhelft.
Zo kan verwondering voor het mysterie dat leven is, bewaard worden, ondanks dat het met een analytische kritische geest wordt bejegend. Als de kritische, “grijpgrage” linkerkant zijn plek weer in weet te nemen kan dit mysterie zijn betekenis en zeggingskracht behouden. De afgezant neemt zijn juiste plaats weer in en erkend de meester als zijnde meester.
Kommentare